การเตรียมบ่อก่อนปล่อยลูกกุ้งสำหรับบ่อใหม่เพื่อการเลี้ยงครั้งแรกหรือการเตรียมบ่อหลังจากจับกุ้งในแต่ละครั้ง เพื่อให้พื้นก้นบ่อสะอาดเหมาะสมหรับการเลี้ยงในครั้งต่อไป แต่ละฟาร์มและแต่ละพื้นที่จะมีการเตรียมบ่อที่แตกต่างกันออกไปขึ้นกับ ลักษณะของดินพื้นบ่อ เช่นดินเป็นกรด ดินทราย ดินลูกรัง หรือดินเหนียวแข็ง และความสะดวกด้านอื่นๆด้วย
หลังจากจับกุ้งแต่ละรอบส่วนใหญ่จะมีการตากบ่อให้แห้งแล้วใช้รถตักดินกลางบ่อออกไป โดยอาจจะเอามาอัดไว้ที่มุมบ่อ บนคันบ่อหรือเก็บไว้ในพื้นที่เก็บเลนภายในฟาร์มแล้วปรับระดับบ่อให้เรียบ เตรียมพร้อมสำหรับการเลี้ยงต่อไป
บางพื้นที่ไม่ใช้การตากบ่อ แต่ใช้วิธีการฉีดเลนหลังจากจับกุ้งเสร็จเรียบร้อยแล้วโดยไม่ต้องรอให้พื้นบ่อแห้ง ที่เห็นได้บ่อย คือ พื้นที่ทางภาคตะวันออกในจังหวัดระยอง จันทบุรี และตราด รวมทั้งพื้นที่อื่นๆที่อยู่ในบริเวณป่าชายเลนทางภาคใต้ การเตรียมบ่อในลักษณะเช่นนี้สิ้นเปลืองเวลาน้อยและประหยัด แต่ผลเสียจะเกิดตามมามาก ถ้าหากมีการฉีดเลนและปล่อยของเสียลงสู่แหล่งน้ำสาธารณะจะทำให้คุณภาพน้ำเน่าเสียในเวลาต่อมามีผลต่อการเลี้ยงกุ้งในบริเวณนั้นด้วย ดังนั้นการเตรียมบ่อโดยวิธีการฉีดเลนจะต้องมีพื้นที่บ่อเก็บเลนภายในฟาร์มอย่างเพียงพอ
การเตรียมบ่ออีกแบบหนึ่งไม่มีการนำเลนออกจากบ่อแต่จะมีการไถพรวนให้ดินที่อยู่ชั้นล่างขึ้นมาสัมผัสอากาศและแดดเป็นเวลานานพอเพียงที่จะทำให้ดินชั้นล่างเปลี่ยนจากสีดำเป็นสีปกติแล้วมีการปรับระดับอัดดินให้แน่นตามเดิม พร้อมสำหรับการเลี้ยงครั้งต่อไป
มีความจำเป็นหรือไม่ที่จะต้องเตรียมบ่อทุกครั้งโดยเอาเลนออกหรือฉีดเลนหลังจับกุ้งแล้ว
เป็นคำถามที่เกษตรกรส่วนใหญ่ยังข้องใจว่า ถ้าไม่เตรียมบ่อหรือไม่เอาเลนออกจะเลี้ยงกุ้งได้ระยะเวลานานตามปกติประมาณ 120 วันหรือไม่
ก่อนอื่นต้องมาพิจารณาว่าเลนกลางบ่อหลังจากจับกุ้งจะมีมากบ้างน้อยบ้างขึ้นอยู่กับลักษณะของดินก้นบ่อ ถ้าเป็นดินที่ที่มีการพังทลายจากขอบบ่อและคันบ่อจากแรงของกระแสน้ำจากการเปิดเครื่องให้อากาศจะทำให้ดินเลนกลางบ่อมีปริมาณมาก แต่ถ้าเป็นดินลูกรังหรือดินเหนียวแข็ง ปริมาณเลนกลางบ่อจะมีน้อยมาก สำหรับดินทรายตะกอนจากซากแพลงก์ตอน เศษอาหารและสารอินทรีย์ต่างๆ จะแทรกตัวอยู่ใต้พื้นบ่อในระดับที่ลึกมากกว่าบ่อที่มีพื้นแข็ง การเลี้ยงกุ้งมักจะมีปัญหาต้องจับกุ้งก่อนกำหนด เนื่องจากพื้นบ่อเน่าเสีย ในระดับล่างลงไปจะมีสีดำมาก แต่เมื่อจับกุ้งจะไม่พบเลนกลางบ่อมาก เพราะการแทรกตัวอยู่ใต้ทรายพื้นบ่อโดยทั่วไป
จากการวิเคราะห์เลนกลางบ่อซึ่งมักจะมีสีดำ พบว่ามีส่วนประกอบของดินทราย ดินร่วนและดินเหนียว ในเปอร์เซ็นต์ที่แตกต่างกันไป ซึ่งรวมกันแล้วประมาณ 98 เปอร์เซ็นต์ ส่วนสารอินทรีย์จะมีประมาณ 1-2 เปอร์เซ็นต์ เท่านั้นเอง ซึ่งไม่ได้แตกต่างจากการนำเอาดินปกติมาวิเคราะห์มากนัก แต่ดินเลนเหล่านี้มีสีดำเนื่องจากอยู่ในภาวะขาดออกซิเจนและมีกลิ่นเหม็น เนื่องจากใช้เครื่องให้อากาศเพื่อทำความสะอาดพื้นบ่อ ความแรงของน้ำจะกัดเซาะขอบบ่อ และพื้นบ่อให้ดินตะกอนต่างๆหลุดอออกมารวมกันกลางบ่อ หลังจากตากบ่อให้แห้งจนดินเลนเหล่านี้แตกระแหง อากาศแทรกตัวเข้าไปในดินเลนได้ ดินเลนเหล่านี้จะมีสีจางลงจนเป็นสีของดินปกติ เกษตรกรมักจะคิดว่าดินเลนกลางบ่อคือขี้กุ้งเป็นส่วนใหญ่ แต่ความจริงแล้วขี้กุ้งและสารอินทรีย์ต่างๆมีในปริมาณที่เพิ่มขึ้นจากดินปกติเพียงเล็กน้อยเท่านั้น
หลังจากจับกุ้งถ้าเป็นพื้นบ่อแข็ง เช่น ดินลูกรังหรือดินเหนียว พื้นบ่อในแนวหว่านอาหารสะอาดเป็นบริเวณกว้างและปริมาณเลนกลางบ่อมีไม่มาก ไม่มีความจำเป็นที่ต้องตักเอาเลนออกทุกครั้ง เพียงแต่ตากบ่อให้แห้งเท่านั้นก็พร้อมที่จะเตรียมน้ำสำหรับปล่อยลูกกุ้งต่อไปได้ แต่ถ้ามีฝนตกมากไม่สามารถจะตากบ่อให้แห้งได้ หลังจากจับกุ้งเสร็จแล้วเติมน้ำเข้าไปในบ่อไม่ต้องเต็มบ่อ เติมจุลินทรีย์ในบริเวณเลนกลางบ่อเพื่อย่อยสลายสารอินทรีย์ต่างๆที่หลงเหลืออยู่โดยเปิดเครื่องให้อากาศเต็มที่อย่างต่อเนื่องประมาณ 2 สัปดาห์ เมื่อคุณภาพน้ำอยู่ในระดับปกติ คือสีน้ำไม่เข้ม ปริมาณแอมโมเนีย และไนไตรท์อยู่ในระดับปกติก็พร้อมที่จะเตรียมน้ำสำหรับปล่อยลูกกุ้งต่อไป แต่ควรจะปล่อยลูกกุ้งในปริมาณที่น้อยกว่าการเลี้ยงรอบที่ผ่านมา
ประโยชน์ของการไม่เอาเลนออก คือประหยัดค่าใช้จ่าย สีน้ำจะเกิดเร็วขึ้นและนิ่งเร็วกว่าการเอาเลนออกทุกครั้ง สามารถลดการใช้วัสดุปูนและปุ๋ยได้ นอกจากนั้นจะทำให้ค่าอัลคาไลน์อยู่ในระดับที่เหมาะสม ตะกอนแขวนลอยต่างๆลดลง
บ่อที่มีเลนกระจายทั่วบ่อและมีปริมาณมากเนื่องจากลักษณะของดินพื้นบ่อไม่แข็งหรือเนื่องจากเครื่องให้อากาศไม่สามารถรวมเลนตะกอนต่างๆได้ ผลการเลี้ยงมักจะได้ผลไม่ดี หลังจากจับกุ้งแล้วควรจะทำการปรับปรุงสภาพพื้นบ่อโดยการตากบ่อให้แห้งเอาเลนที่กระจัดกระจายออก และปรับระดับพื้นบ่อใหม่ ควรจะนำเลนกลางบ่อลบมุมบ่อให้ป้านมากขึ้นเพื่อจะทำให้การใช้เครื่องให้อากาศมีประสิทธิภาพมากขึ้น รวมเลนได้ดีขึ้นด้วยในการเลี้ยงครั้งต่อไป
บ่อที่มีเลนพื้นบ่อมาก เพราะคันบ่อดินไม่แน่น เมื่อเปิดเครื่องให้อากาศจะชะเอาดินขอบบ่อโดยรอบเข้ามากระจายในบ่อทำให้พื้นบ่อมีเลนมาก อาจจะต้องปลูกหญ้ายึดเกาะดินป้องกันการพังทลายกัดเซาะดินลงมาในบ่อ และควรนำเลนกลางบ่อออกหลังจากตากบ่อจนเลนแห้งแล้ว
บางฟาร์มมีการนำพลาสติกหรือโพลีเอททีลีน (P.E.) มาปูคลุม
ภาพที่ 5.23 บ่อที่มีเลนกระจาย ภาพที่ 5.24 คันบ่อบุ PE.
เฉพาะบริเวณขอบบ่อ ป้องกันการพังทลายและถูกกระแสน้ำกัดเซาะดินลงไปในบ่อ ก็สามารถลดปริมาณตะกอนและเลนในบ่อได้มาก การเตรียมบ่อที่เหมาะสมกับสภาพพื้นดินอาจจะเลือกโดยใช้วิธีการดังนี้
ดินเหนียวแข็ง หลังจากจับกุ้ง เลนรวมดีกลางบ่อ เลนมีไม่มาก ตากบ่อแห้งก็เพียงพอแล้ว แต่ถ้ามีเลนกลางบ่อมาก ควรตากให้แห้งตักเลนกลางบ่อออกก็ได้
ภาพที่ 5.25 บ่อที่มีเลนน้อย ตากบ่อให้เลนแห้ง ภาพที่ 5.26 บ่อที่มีเลนกลางบ่อมาก ตากบ่อแห้งแล้ว
ไม่ต้องเอาเลนออก ควรเอาเลนออก
ดินเหนียวปนทราย ไถพรวนพื้นบ่อ ไม่ต้องเอาเลนออก ตากบ่อให้แห้ง ป