การพัฒนาพันธุ์ และการผลิตเมล็ดพันธุ์ผักในระบบเกษตรอินทรีย์ ตอนที่ 1
หลังจากที่เราได้ทำความรู้จักกับดอกของพืชใน ดอกไม้ในใจฉันไปแล้ว ก็มาทำความเข้าใจในกระบวนการผลิตเมล็ดพันธุ์ และการผลิตเมล็ดพันธุ์ผักในระบบอินทรีย์ โดยในเบื้องต้นเราจะต้องเข้าใจว่าการเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้ใช้เองนั้นมีความสำคัฐอย่างไร
เมล็ดพันธุ์เป็นปัจจัยสำคัญในการผลิตของเกษตรกร ซึ่งหากจะให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพจำเป็นต้องมีเมล็ดพันธุ์ที่ดี ซึ่งมีลักษณะสำคัญ คือ สามารถเจริญเติบโตได้ดีในทุกสภาพแวดล้อม ให้ผลผลิตสูง(ดก) ต้านทานโรคและแมลง รสชาติดี อร่อย ทนทานต่อการขนส่ง รูปลักษณ์สวยงาม ทนทานต่อสภาพแวดล้อม เก็บรักษาได้นาน มีคุณค่า(ทางอาหารสูง) มีความสามารถในการหาอาหารเก่ง เป็นต้น
พันธุกรรมที่ดี + สภาพแวดล้อมที่ดี = พันธุ์ดีมีคุณภาพ
สภาพแวดล้อมที่เหมาะสม หมายถึง การมีความชื้น แสง พื้นที่(ดินอันอุดมสมบูรณ์) อุณหภูมิ และการจัดการระบบทางการเกษตร เพื่อให้ได้สายพันธุ์ที่นิ่ง และสามารถคงสายพันธุ์ไว้ให้ได้นานเพื่อความยั่งยืน
กระบวนการในการพัฒนาพันธุ์
1. ทำความรู้จักกับชนิดของพืชนั้น
- พืชผสมตัวเอง เป็นพืชที่มีเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียในดอกเดียวกัน เช่น พืช ตระกูลมะเขือ พริก ถั่ว คะน้า กวางตุ้ง สลัด ผักบุ้ง เป็นต้น
- พืชผสมข้าม เป็นพืชที่จะแต่ละต้นมีเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียอยู่คนละต้นกัน ซึ่งจะต้องอาศัยแมลงในการผสมเกสร ได้แก่ ข้าวโพด พืชตระกูลแตง เช่น มะระ บวบ ฟักทอง หน่อไม้ฝรั่ง เป็นต้น
- พืชผสมตัวเองสามารถกลายเป็นพืชผสมข้ามได้ เช่น การเป็นหมัน การมีลักษณะทางพันธุกรรมบางอย่างควบคุมไว้ เช่น กวางตุ้ง จะมีเกสรตัวผู้จะโตช้ากว่าเกสรตัวเมีย จึงผสมข้ามกันไม่ได้
ประเภทของเมล็ดพันธุ์ ซึ่งแบ่งเป็น 3 กลุ่มใหญ่ๆ คือ
- พันธุ์แท้ เป็นพืชที่ความนิ่งของสายพันธุ์ ซึ่งปลูกกี่ครั้งก็มีลักษณะ หน้าตาเหมือนเดิม
- เมล็ดพันธุ์ลูกผสม F1 (Hybrid) เป็นพืชชั่วที่หนึ่ง เกิดจากการผสมของพันธุ์แท้ ซึ่งจะมีคุณลักษณะของพันธุ์ที่สม่ำเสมอ เกิดจากการนำข้อดีมารวมกันไว้ มีกระบวนการผลิตหลายขั้นตอน มีราคาแพง และต้องซื้อเมล็ดพันธุ์ใหม่ทุกครั้ง
- เมล็ดพันธุ์ผสมเปิด (OP : Open Pollinated) จะมีความสม่ำเสมอน้องกว่าหากไม่ได้ทำการคัดพันธุ์ ราคาถูก มีขั้นตอนการผลิตที่ไม่ซับซ้อน สามารถเก็บเมล็ดพันธุ์ไปปลูกขยายต่อได้
การผลิตเมล็ดพันธุ์ในระบบเกษตรอินทรีย์
การจำแนกเพื่อประโยชน์ในการผลิตเล็ดพันธุ์
- จำแนกลักษณะทางพันธุศาสตร์ เช่น พืชตระกูลเดียวกัน มีโรคและแมลงเหมือนกัน เช่น พืชตระกูลแตง พืชตระกูลพริกและมะเขือ พืชตระกูลกะหล่ำ
- จำแนกตามการแสดงออกของเพศ เช่น บวบ ดอกบานตอนเย็น
- ตามความต้องการช่วงแสง ซึ่งจะมีผลต่อการกระตุ้นตาดอก
พืชวันสั้น เช่น กระเจี๊ยบ ผักบุ้ง เป็นต้น พืชวันยาว และพืชที่ไม่ตอบสนองต่อช่วงแสง
- ความต้องการอุณหภูมิในการนำให้เกิดดอก เช่น อุณหภูมิ 0 – 15 องศาเซลเซียส ได้แก่ พืชตระกูลกะหล่ำ และ อุณหภูมิ 20 – 25 องศาเซลเซียส ได้แก่ พืชตระกูลพริกและมะเขือ
การผลิตเมล็ดพันธุ์ คือ การเพิ่มปริมาณให้มีคุณสมบัติทางพันธุกรรมตามที่ต้องการ และเป็นเมล็ดพันธุ์ที่มีคุณภาพดีด้วย
ซึ่งหากเป็นพันธุ์แท้ให้คงลักษณะของพันธุ์แท้ไว้ ซึ่งหากไม่เป็นพันธุ์แท้จะต้องปลูกเพื่อให้เป็นพันธุ์แท้ โดยคุณภาพของเมล็ดพันธุ์นั้น เริ่มต้นตั้งแต่กระบวนการวางแผนการผลิตที่ดี