ก่อนสมัยสุโขทัยเป็นราชธานีแรกของไทย บรรพบุรุษไทยกลุ่มหนึ่งถูกขอมลุกลาน แต่มีผู้นำคนหนึ่งชื่อ พ่อขุนบางกลางท่าว เจ้าเมืองบางยาง (ปัจจุบันเป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดพิษณุโลก คือ อำเภอนครไทย) ได้ซ่องสุมผู้คน มีกองกำลังที่เข้มแข็ง และได้ร่วมมือกับเพื่อนชื่อพ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองลาด ซึ่งปัจจุบันเป็นจังหวัดเพชรบูรณ์) ได้ยกทัพไปตีขอมที่ศรีสัชนาลัยและสุโขทัย จนได้รับชัยชนะ และพ่อขุนผาเมืองได้รับแต่งตั้งเป็นเจ้าเมืองศรีสัชนาลัย และพ่อขุนบางกลางท่าวครองเมืองสุโขทัยและสถาปนาเป็นกษัตริย์พระองค์แรกของไทย โดยเปลี่ยนชื่อเป็น พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ เมื่อปี พ.ศ. 1763 (คศ.1220) หรือ 796 ปีมาแล้ว
สุโขทัยเริ่มเจริญรุ่งเรืองเรื่อย ๆ และเจริญมากคือสมัยพ่อขุนรามคำแหง ซึ่งเป็นโอรสคนที่ 3 ของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ พ่อขุนรามคำแหงได้ใช้การปกครองแบบ พ่อปกครองลูก คือ ดูแลราษฏรเหมือนกับดูแลลูกของตนเอง เมื่อราษฎรเดือดร้อนก็จะมาสั่นกระดิ่งที่หน้าประตูวังและพระองค์ก็จะออกมาฟังเรื่องราวและตัดสินปัญหาด้วยตนเอง มีการค้าขายอย่างเสรีโดยไม่ต้องเสียภาษี ซึ่งทำให้การค้าเจริญมาก และสร้างเตาเผาเครื่องสังคโลกจำนวนมาก และ พระองค์ทรงประดิษฐ์อักษรไทยให้คนไทยได้มีอักษรไทยใช้จนถึงทุกวันนี้ หลักฐานดูได้จากศิลาจารึก ซึ่งพระองค์ได้โปรดให้มีการจารึกเรื่องราวต่าง ๆ ลงบนแผ่นศิลา และพระองค์ก็ยังทรงเป็นผู้นำการสร้างศรัทธาให้ประชาชนนับถือศาสนาพุทธ สร้างวัด พระพุทธรูป จนกลายเป็นศาสนาประจำชาติจนถึงปัจจุบัน
ู