ประวัติวัดแม่ซอดหน้าด่าน (วัดเงี้ยวหลวง)
ตำบลแม่สอด อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก
วัดแม่ซอดหน้าด่าน ตั้งอยู่เลขที่ 95 ถนนประสาทวิถี ตำบลแม่สอด อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก จากคำบอกเล่าของผู้สูงอายุในอดีต โดยมีเหตุผลและหลักฐานบางอย่างที่ปรากฏพอเชื่อถือและยืนยันได้ดังนี้
นับแต่มีการตั้งหมู่บ้านแม่ซอด (แม่สอด) ส่วนใหญ่เป็นชนเชื้อชาติไทยใหญ่ ซึ่งเดินทางมาจากรัฐฉานเพื่อนำสินค้าไปขายในเมืองไทย และที่บ้านแม่ซอดนี้เองจึงเป็นปางที่พักของพวกพ่อค้า แต่คนไทยใหญ่นั้นอยู่ที่ไหนที่นั่นต้องมีวัด จึงได้สร้างวัดขึ้นหนึ่งแห่งห่างจากวัดดอนไชยปัจจุบันไปทางทิศตะวันออกประมาณ 300 เมตร ปัจจุบันยังคงเหลือซากเจดีย์เก่าอยู่บ้าง และมีพระจากรัฐฉาน ชื่อพระสุมนะเถระเป็นเจ้าอาวาส ต่อมาเห็นว่าห่างไกลหมู่บ้านมากจึงยุบวัดนำมาสร้างใหม่ ณ ที่ปัจจุบัน เพราะว่าที่ปัจจุบันเป็นชุมชนคนไทยใหญ่มีมาก และพระสุมนะเถระก็ดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าอาวาสรูปแรกจนถึงแก่มรณภาพ เมื่อปี พ.ศ. 2432 พระอธิการปิ่นหญ่าปัญโญ เป็นเจ้าอาวาส ได้ตั้งชื่อว่า วัดหลวง แต่เนื่องจากท่านไก้เดินทางมาจากรัฐฉานด้วยกัน ๒รูป คือพระอูเมธาและได้สร้างวัดขั้นอีกวัดหนึ่งและให้พระอูเมธาเป็นเจ้าอาวาส เรียกว่า วัดน้อย ( ปัจจุบันคือบริเวณที่ตั้งโรมแรมพรเทพ )
เมื่อปี พ.ศ.2440 ได้มีราษฎรชาวไทย เงี้ยว และลาว ( ไทยเหนือ ) ได้ร่วมกันขอพระราชทานวิสุงคามสีมา เพื่อสร้างพระอุโบสถ ซึ่งเป็นสถานที่พระภิกษุสงฆ์จะได้ประกอบพิธีสังฆกรรมของสงฆ์ได้อย่างสะดวก โดยมี พระพลสงคราม และหลวงรามรณฤทธิ์ เป็นผู้นำกราบบังคมทูลขอในนามวัดบ้านแม่ซอดหน้าด่าน พระบาทสมเด็จจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าพระราชทานวิสุงคามสีมา ให้ ณ วันที่ ๓๑ มี๖๐นาคม พ.ศ.๒๔๔๐ โดยกำหนดเขตให้กว้าง ๖๐ วา ยาว ๖๐ วา (มีหลักฐานเป็นเอกสารปรากฏ ) ปัจจุบันคือที่บริเวณวัดทั้งหมด นับได้ว่าเป็นวัดแรกของ ๕ อำเภอซีกตะวันตกของจังหวัดตาก ชาวบ้านก็ยังเรียกชื่อวัดว่า วัดหลวงบ้าง วัดเงี้ยวหลวงบ้าง จนถึงปัจจุบัน สำหรับพระอุโบสถ หลังแรกที่สร้างขึ้นใหม่ในสมัยนั้นเป็นอาคารสี่เหลี่ยมจัตุรัสกว้าง ๒๐ ศอก ยาว ๒๐ ศอก หลังคาสูงทรงไทยใหญ่ พระประธานก่อด้วยอิฐถือปูนขาว หน้าตักกว้าง ๕ ศอก สูง ๖ ศอก ปัจจุบันชำรุดหมดทั้งองค์เนื่องจากมีการบูรณะ ปฏิสังขรณ์อุโบสถทั้งหลังเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๑๖ จึงได้ทำการยกย้ายองค์พระ แต่เป็นอุบัติเหตุเชือกขาดทำให้องค์พระประธานหล่นเสียหายทั้งองค์ พระประธานในอุโบสถหลังปัจจุบันจึงเป็นพระประธานทองสัมฤทธิ์อายุกว่าร้อยปี และเป็นพระประธานทองสัมฤทธิ์องค์แรกของวัดแม่ซอดหน้าด่านและเป็นองแรกของเมืองแม่สอดอีกด้วย สำหรับปูชนียสถานและเสนาสนะสมัยแรกๆนั้นพระพุทธรูปหินอ่อนขนาดหน้าตักกว้าง 39 นิ้ว สูง 49 นิ้ว จำนวน 2องค์มีพระพักตร์สวยงามมากอัญเชิญมาจากเมืองมัณฑะเลประเทศพม่า เมื่อปี พ.ศ.2465 โดยต้นตระกูลพันธุรัตน์เป็นเจ้าภาพ และมีเจดีย์ทรงมอญ 1 องค์ มีพระวิหารทรงใหญ่ประดิษฐานพระเจ้า5องค์เป็นอิฐถือปูนลงรักปิดทอง 1 หลัง วิหารสรงพร้อมพระประธาน 1 องค์ (จอง ซอน) ประเพณีทรงน้ำพระพุทธปีใหม่ ศาลาการเปรียญ 1 หลัง กุฏิสงฆ์ 4 หลัง ศาลาหอฉัน 1 หลัง ศาลาคนจำศีล 1 หลัง ศาลาแม่ชี 2 หลัง สระน้ำ 1 สระ บ่อน้ำ 2 บ่อ จนปัจจุบันวัดแม่ซอดหน้าด่าน มีการบูรณะ ปฏิสังขรณ์ปูชนียสถานและเสนาสนะต่างๆมาโดยตลอดตามกาลสมัย มีเจ้าอาวาสที่ผ่านมาดังนี้