เครื่องมือทำเครื่องจักสานของไทย การ

เครื่องมือทำเครื่องจักสานของไทย
การทำเครื่องจักสานเป็นหัตถกรรมพื้นบ้านโบราณอย่างหนึ่งที่ทำสืบทอดกันมาช้านานแล้วเครื่องมือที่ใช้ทำเครื่องจักสานก็เป็นเครื่องมือพื้นบ้านเพียงไม่กี่ชิ้นที่ชาวบ้านมักทำขึ้นใช้เอง เครื่องมือสำคัญที่ใช้ทำเครื่องจักสานของไทย ได้แก่
หัวข้อ
• มีด
• เหล็กหมาด
• คีมไม้
มีด
เครื่องมือสำหรับแปรรูปวัตถุดิบจากธรรมชาติ มาเป็นวัสดุสำหรับทำเครื่องจักสานมีดที่ใช้กันทั่วไปเป็นมีดเหล็กกล้า เนื้อแกร่ง มี ๒ ชนิด คือ
มีดสำหรับผ่าและตัด มักเป็นมีดขนาดใหญ่ สันหนา เช่น มีดโต้ หรือมีดอีโต้ใช้ตัดและผ่าไม้ไผ่ หวาย หรือไม้อื่นๆ ที่จะใช้ทำเครื่องจักสานให้มีขนาดตามต้องการ ก่อนที่จะนำไป เหลา จัก เป็นตอกหรือเป็นเส้นต่อไป
มีดตอก มีดชนิดนี้มีประโยชน์ใช้สอยตามชื่อคือ ใช้สำหรับจักตอกหรือเหลาหวายเป็นมีดปลายเรียวแหลม ปลายและด้ามงอน ส่วนมากตัวมีดจะสั้นกว่าด้าม เพราะในการจักหรือเหลาตอก จะใช้ด้ามสอดเข้าไประหว่างแขนกับลำตัวเพื่อให้จักหรือเหลาตอกได้สะดวก มีดชนิดนี้จะมีสันบางเพื่อให้จักได้ดี ส่วนปลายที่งอนแหลมนั้นจะใช้เจาะหรือคว้านได้ด้วย มีดตอกทั่วไปจะมีรูปร่างคล้ายคลึงกันดังกล่าวแล้ว แต่อาจะมีรูปร่างพิเศษแตกต่างกันบ้างตามความนิยมของแต่ละถิ่นและช่างจักสานแต่ละคน


เหล็กหมาด
เหล็กปลายแหลม ใช้สำหรับเจาะ ไช งัด แงะ มี ๒ ชนิดคือ
เหล็กหมาดปลายแหลม เป็นเหล็กปลายกลมแหลมมีด้ามทำด้วยไม้ ใช้สำหรับไชหรือแกะ มักทำด้วยเหล็กก้านร่มหรือซี่ลวดรถจักรยาน ฝนปลายให้แหลม ใช้ไชหรือแงะเครื่องจักสานเพื่อร้อยหวายผูกโครงสร้าง ผูกขอบหรือเจาะหูกระบุง ตะกร้า เป็นต้น
เหล็กหมาดปลายหอก เป็นเหล็กแหลมปลายแบนอย่างปลายหอก ใช้เจาะหรือไชไม้ให้เป็นรู มักใช้เจาะรูเครื่องจักสานเมื่อต้องการผูกหวายเสริมโครงสร้างให้แข็งแรง

คีมไม้
คีมไม้ เป็นเครื่องมือจำเป็นในการทำเครื่องจักสาน รูปร่างคล้ายคีมทั่วไปแต่มีขนาดใหญ่และทำด้วยไม้เนื้อแข็ง เช่น ไม้ชิงชัน ไม้มะค่า แก่นไม้มะขาม คีมจะใช้หนีบปากภาชนะจักสานเพื่อเข้าขอบ เช่น ใช้หนีบขอบกระบุงตะกร้า กระจาด ขณะเข้าขอบปากเพื่อผูกหวายที่ขอบให้แน่น คีมจะช่วยให้ช่างจักสานเข้าขอบภาชนะจักสานได้สะดวกโดยไม่ต้องใช้ผู้ช่วย
นอกจากเครื่องมือสำคัญในการทำเครื่องจักสานดังกล่าวแล้ว การทำเครื่องจักสานยังอาจจะมีเครื่องมืออย่างอื่นอีก ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับวัสดุที่นำมาทำเครื่องจักสาน เช่น การเหลาหวายที่จักเป็นเส้นแล้วให้เรียบเสมอกัน ช่างจักสานจะใช้ฝากระป๋องหรือสังกะสี มาเจาะรูให้มีขนาดต่างกันจากรูใหญ่ไปเล็ก แล้วสอดเส้นหวายเข้าไปในรูแล้วชักผ่านออกไป ความคมของสังกะสีจะครูดให้ผิวเส้นหวายเรียบและมีขนาดเสมอกัน เรียกว่า "ชักเลียด" การชักเลียดนั้นจะต้องชักจากรูใหญ่ไปหารูเล็ก การทำเครื่องจักสานย่านลิเภาก็ใช้เครื่องมือชนิดเดียวกันนี้ แต่เรียกว่า "ชักแป้น"นอกจากเครื่องมือเหล่านี้แล้ว ช่างจักสานบางท้องถิ่นอาจจะมีเครื่องมือพิเศษเฉพาะตัวแตกต่างกันไปอีกก็ได้ ในปัจจุบันมีผู้ประดิษฐ์เครื่องจักและเหลาตอกด้วยมอเตอร์ไฟฟ้าขึ้นใช้ ช่วยให้จักและเหลาตอกได้รวดเร็วขึ้น แต่กระนั้นก็ตาม ตอกที่จักและเหลาด้วยมือจะเรียบและประณีตกว่า เมื่อได้ตอกแล้วจึงนำตอกไป "สาน" เป็นเครื่องจักสานให้มีรูปทรงและลวดลายตามความต้องการการจักหรือการทำไม้ไผ่เป็นตอก แล้วสานเป็นภาชนะเครื่องมือเครื่องใช้ต่างๆ เป็นขั้นตอนสำคัญคนไทยจึงเรียกหัตถกรรมที่ทำขึ้นด้วยวิธีการนี้ว่า "เครื่องจักสาน"
การทำเครื่องจักสานของไทยก็ทำขึ้นตามกระบวนการดังกล่าว เริ่มจากการ "จัก" คือการเอามีดผ่าไม้ไผ่ หวาย หรือวัตถุดิบอื่นๆ ให้แตกแยกออกจากกันเป็นเส้นบางๆ แล้ว "สาน" เป็นเครื่องจักสานประเภทต่างๆ ให้มีรูปทรงสอดคล้องกับการใช้สอย และขนบนิยมของท้องถิ่น การใช้เส้นตอกหรือวัสดุที่มีลักษณะเป็นเส้นอื่นๆ มาขัดกัน เริ่มจากการสานอย่าง่ายๆ ด้วย "ยก" ขึ้นเส้นหนึ่ง แล้ว "ข่ม" ลงเส้นหนึ่งสลับกันไป เรียกว่าลายขัด หรือลายหนึ่ง จนถึงการสอดและขัดแปลกออกไปเป็นลายที่ยากขึ้น เช่น ลายสอง ลายสาม จนถึงลายที่มีลักษณะพิเศษออกไปอย่างลายเฉลว หรือ ลายตาเข่ง ลายดอกพิกุล และลายอื่นๆ ที่ช่วยให้เครื่องจักสานมีความสวยงามควบคู่กับประโยชน์ใช้สอย



พอดีได้มีโอกาสศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น(ภาคกลาง) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาในรายวิชาการจัดการความรู้และการเสริมสร้างภูมิปัญญาดั้งเดิม ซึ่งดิฉันเป็นนิสิตปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาการศึกษา แขนงพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ มหาวิทยาลัยนเรศวร
สิ่งแรกที่ตัวเองคิดถึงอยากจะศึกษาก็คือ ภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสาน (ปู่กับย่าเคยสอนทำตอนเด็กๆ) โดยไปค้นหาที่ Google จึงได้มีโอกาสรู้จักชุมชนบางเจ้าฉ่า บ้านยางทอง ตำบลบางเจ้าฉ่า อำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง ถือว่าเป็นความโชคดีที่ได้มีโอกาสไปศึกษาชุมชนแห่งนี้
ภูมิปัญญาท้องถิ่น : กรณีศึกษากระบวนการถ่ายทอดความรู้หัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่า อำเภอโพธิ์ทอง จังหวัดอ่างทอง
ความเป็นมาของปัญหา
หัตถกรรมเครื่องจักสานเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนบางเจ้าฉ่าที่สำคัญยิ่งต่อการดำรงชีวิตตั้งแต่อดีตตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงปัจจุบัน หัตถกรรมเครื่องจักสานเป็นตัวอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นภูมิปัญญาอันเฉลียวฉลาดของคนในท้องถิ่น ที่ใช้ภูมิปัญญาสามารถนำสิ่งที่มีอยู่ในชุมชนมาประยุกต์ทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน ซึ่งมีประโยชน์ในการดำรงชีวิต
จะเห็นได้ว่าหัตถกรรมเครื่องจักสานมีมานานแล้วและได้มีการพัฒนามาตลอดเวลาโดยอาศัยการถ่ายทอดความรู้จากคนรุ่นหนึ่งไปสู่คนอีกรุ่นหนึ่ง การดำรงชีวิตประจำวันของชาวบ้านส่วนใหญ่ไม่ได้เอาการรู้หนังสือมาเกี่ยวข้อง การเรียนรู้ต่างๆ อาศัยวิธีการฝึกหัดและบอกเล่าซึ่งไม่เป็นระบบในการบันทึก (ชูเกียรติ์ ลีสุวรรณ, 2535) สะท้อนให้เห็นการเรียนรู้ ความรู้ที่สะสมที่สืบทอดกันมาจากอดีตมาถึงปัจจุบันหรือที่เรียกกันว่าภูมิปัญญาท้องถิ่น ดังนั้นกระบวนถ่ายทอดความรู้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งที่ทำภูมิปัญญาท้องถิ่นนั้นคงอยู่ต่อเนื่องและยั่งยืน
จากเหตุผลที่กล่าวมาข้างต้น ผู้วิจัยจึงสนใจทำการศึกษากระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่า ซึ่งมีความสำคัญยิ่งที่จะให้ภูมิปัญญาท้องถิ่นหัตถกรรมเคร

ผลลัพธ์ (ไทย) 1:

เครื่องมือทำเครื่องจักสานของไทย การทำเครื่องจักสานเป็นหัตถกรรมพื้นบ้านโบราณอย่างหนึ่งที่ทำสืบทอดกันมาช้านานแล้วเครื่องมือที่ใช้ทำเครื่องจักสานก็เป็นเครื่องมือพื้นบ้านเพียงไม่กี่ชิ้นที่ชาวบ้านมักทำขึ้นใช้เองเครื่องมือสำคัญที่ใช้ทำเครื่องจักสานของไทยได้แก่ หัวข้อ•มีด •เหล็กหมาด •คีมไม้ มีด เครื่องมือสำหรับแปรรูปวัตถุดิบจากธรรมชาติมาเป็นวัสดุสำหรับทำเครื่องจักสานมีดที่ใช้กันทั่วไปเป็นมีดเหล็กกล้าเนื้อแกร่งมี ๒ สิ่งคือมีดสำหรับผ่าและตัดมักเป็นมีดขนาดใหญ่สันหนาเช่นมีดโต้หรือมีดอีโต้ใช้ตัดและผ่าไม้ไผ่หวายหรือไม้อื่น ๆ ที่จะใช้ทำเครื่องจักสานให้มีขนาดตามต้องการก่อนที่จะนำไปเหลาจักเป็นตอกหรือเป็นเส้นต่อไปมีดตอกมีดชนิดนี้มีประโยชน์ใช้สอยตามชื่อคือใช้สำหรับจักตอกหรือเหลาหวายเป็นมีดปลายเรียวแหลมปลายและด้ามงอนส่วนมากตัวมีดจะสั้นกว่าด้ามเพราะในการจักหรือเหลาตอกจะใช้ด้ามสอดเข้าไประหว่างแขนกับลำตัวเพื่อให้จักหรือเหลาตอกได้สะดวกมีดชนิดนี้จะมีสันบางเพื่อให้จักได้ดีส่วนปลายที่งอนแหลมนั้นจะใช้เจาะหรือคว้านได้ด้วยมีดตอกทั่วไปจะมีรูปร่างคล้ายคลึงกันดังกล่าวแล้วแต่อาจะมีรูปร่างพิเศษแตกต่างกันบ้างตามความนิยมของแต่ละถิ่นและช่างจักสานแต่ละคน เหล็กหมาด เหล็กปลายแหลมใช้สำหรับเจาะไชงัดแงะมี ๒ ชนิดคือเหล็กหมาดปลายแหลมเป็นเหล็กปลายกลมแหลมมีด้ามทำด้วยไม้ใช้สำหรับไชหรือแกะมักทำด้วยเหล็กก้านร่มหรือซี่ลวดรถจักรยานฝนปลายให้แหลมใช้ไชหรือแงะเครื่องจักสานเพื่อร้อยหวายผูกโครงสร้างผูกขอบหรือเจาะหูกระบุงตะกร้าเป็นต้นเหล็กหมาดปลายหอกเป็นเหล็กแหลมปลายแบนอย่างปลายหอกใช้เจาะหรือไชไม้ให้เป็นรูมักใช้เจาะรูเครื่องจักสานเมื่อต้องการผูกหวายเสริมโครงสร้างให้แข็งแรง คีมไม้ คีมไม้เป็นเครื่องมือจำเป็นในการทำเครื่องจักสานรูปร่างคล้ายคีมทั่วไปแต่มีขนาดใหญ่และทำด้วยไม้เนื้อแข็งเช่นไม้ชิงชันไม้มะค่าแก่นไม้มะขามคีมจะใช้หนีบปากภาชนะจักสานเพื่อเข้าขอบเช่นใช้หนีบขอบกระบุงตะกร้ากระจาดขณะเข้าขอบปากเพื่อผูกหวายที่ขอบให้แน่นคีมจะช่วยให้ช่างจักสานเข้าขอบภาชนะจักสานได้สะดวกโดยไม่ต้องใช้ผู้ช่วยนอกจากเครื่องมือสำคัญในการทำเครื่องจักสานดังกล่าวแล้วการทำเครื่องจักสานยังอาจจะมีเครื่องมืออย่างอื่นอีกทั้งนี้ขึ้นอยู่กับวัสดุที่นำมาทำเครื่องจักสานเช่นการเหลาหวายที่จักเป็นเส้นแล้วให้เรียบเสมอกันช่างจักสานจะใช้ฝากระป๋องหรือสังกะสีมาเจาะรูให้มีขนาดต่างกันจากรูใหญ่ไปเล็กแล้วสอดเส้นหวายเข้าไปในรูแล้วชักผ่านออกไปความคมของสังกะสีจะครูดให้ผิวเส้นหวายเรียบและมีขนาดเสมอกันเรียกว่า "ชักเลียด" การชักเลียดนั้นจะต้องชักจากรูใหญ่ไปหารูเล็กการทำเครื่องจักสานย่านลิเภาก็ใช้เครื่องมือชนิดเดียวกันนี้แต่เรียกว่า "ชักแป้น" นอกจากเครื่องมือเหล่านี้แล้วช่างจักสานบางท้องถิ่นอาจจะมีเครื่องมือพิเศษเฉพาะตัวแตกต่างกันไปอีกก็ได้ในปัจจุบันมีผู้ประดิษฐ์เครื่องจักและเหลาตอกด้วยมอเตอร์ไฟฟ้าขึ้นใช้ช่วยให้จักและเหลาตอกได้รวดเร็วขึ้นแต่กระนั้นก็ตามตอกที่จักและเหลาด้วยมือจะเรียบและประณีตกว่าเมื่อได้ตอกแล้วจึงนำตอกไป "สาน" เป็นเครื่องจักสานให้มีรูปทรงและลวดลายตามความต้องการการจักหรือการทำไม้ไผ่เป็นตอกแล้วสานเป็นภาชนะเครื่องมือเครื่องใช้ต่าง ๆ เป็นขั้นตอนสำคัญคนไทยจึงเรียกหัตถกรรมที่ทำขึ้นด้วยวิธีการนี้ว่า "เครื่องจักสาน"การทำเครื่องจักสานของไทยก็ทำขึ้นตามกระบวนการดังกล่าวเริ่มจากการ "จัก" คือการเอามีดผ่าไม้ไผ่หวายหรือวัตถุดิบอื่น ๆ ให้แตกแยกออกจากกันเป็นเส้นบาง ๆ แล้ว "สาน" เป็นเครื่องจักสานประเภทต่าง ๆ ให้มีรูปทรงสอดคล้องกับการใช้สอยและขนบนิยมของท้องถิ่นการใช้เส้นตอกหรือวัสดุที่มีลักษณะเป็นเส้นอื่น ๆ มาขัดกันเริ่มจากการสานอย่าง่าย ๆ ด้วย "ยก" ขึ้นเส้นหนึ่งแล้ว "ข่ม" ลงเส้นหนึ่งสลับกันไปเรียกว่าลายขัดหรือลายหนึ่งจนถึงการสอดและขัดแปลกออกไปเป็นลายที่ยากขึ้นเช่นลายสองลายสามจนถึงลายที่มีลักษณะพิเศษออกไปอย่างลายเฉลวหรือลายตาเข่งลายดอกพิกุลและลายอื่น ๆ ที่ช่วยให้เครื่องจักสานมีความสวยงามควบคู่กับประโยชน์ใช้สอย พอดีได้มีโอกาสศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น(ภาคกลาง)ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาในรายวิชาการจัดการความรู้และการเสริมสร้างภูมิปัญญาดั้งเดิมซึ่งดิฉันเป็นนิสิตปรัชญาดุษฎีบัณฑิตสาขาการศึกษาแขนงพัฒนาทรัพยากรมนุษย์มหาวิทยาลัยนเรศวร สิ่งแรกที่ตัวเองคิดถึงอยากจะศึกษาก็คือภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสาน (ปู่กับย่าเคยสอนทำตอนเด็ก ๆ) โดยไปค้นหาที่ Google จึงได้มีโอกาสรู้จักชุมชนบางเจ้าฉ่าบ้านยางทองตำบลบางเจ้าฉ่าอำเภอโพธิ์ทองจังหวัดอ่างทองถือว่าเป็นความโชคดีที่ได้มีโอกาสไปศึกษาชุมชนแห่งนี้ ภูมิปัญญาท้องถิ่น: กรณีศึกษากระบวนการถ่ายทอดความรู้หัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่าอำเภอโพธิ์ทองจังหวัดอ่างทอง ความเป็นมาของปัญหา หัตถกรรมเครื่องจักสานเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนบางเจ้าฉ่าที่สำคัญยิ่งต่อการดำรงชีวิตตั้งแต่อดีตตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงปัจจุบันหัตถกรรมเครื่องจักสานเป็นตัวอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นภูมิปัญญาอันเฉลียวฉลาดของคนในท้องถิ่นที่ใช้ภูมิปัญญาสามารถนำสิ่งที่มีอยู่ในชุมชนมาประยุกต์ทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวันซึ่งมีประโยชน์ในการดำรงชีวิต จะเห็นได้ว่าหัตถกรรมเครื่องจักสานมีมานานแล้วและได้มีการพัฒนามาตลอดเวลาโดยอาศัยการถ่ายทอดความรู้จากคนรุ่นหนึ่งไปสู่คนอีกรุ่นหนึ่งการดำรงชีวิตประจำวันของชาวบ้านส่วนใหญ่ไม่ได้เอาการรู้หนังสือมาเกี่ยวข้องการเรียนรู้ต่าง ๆ อาศัยวิธีการฝึกหัดและบอกเล่าซึ่งไม่เป็นระบบในการบันทึก (ชูเกียรติ์ลีสุวรรณ 2535) สะท้อนให้เห็นการเรียนรู้ความรู้ที่สะสมที่สืบทอดกันมาจากอดีตมาถึงปัจจุบันหรือที่เรียกกันว่าภูมิปัญญาท้องถิ่นดังนั้นกระบวนถ่ายทอดความรู้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งที่ทำภูมิปัญญาท้องถิ่นนั้นคงอยู่ต่อเนื่องและยั่งยืนจากเหตุผลที่กล่าวมาข้างต้นผู้วิจัยจึงสนใจทำการศึกษากระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่าซึ่งมีความสำคัญยิ่งที่จะให้ภูมิปัญญาท้องถิ่นหัตถกรรมเคร

ผลลัพธ์ (ไทย) 2:

ได้แก่
หัวข้อ
•มีด
•เหล็กหมาด
• เนื้อแกร่งมี 2 ชนิดคือมีดสำหรับผ่าและตัดมักเป็นมีดขนาดใหญ่สันหนาเช่นมีดโต้หรือมีดอีโต้ใช้ตัดและผ่าไม้ไผ่หวายหรือไม้อื่น ๆ ก่อนที่จะนำไปเหลาจักเป็นตอกหรือเป็นเส้นต่อไปมีดตอก ปลายและด้ามงอนส่วนมากตัวมีดจะสั้นกว่าด้ามเพราะในการจักหรือเหลาตอก ใช้สำหรับเจาะไชงัดแงะมี 2 ชนิดคือเหล็กหมาดปลายแหลม ใช้สำหรับไชหรือแกะ ฝนปลายให้แหลม ผูกขอบหรือเจาะหูกระบุงตะกร้าเป็นต้นเหล็กหมาดปลายหอกเป็นเหล็กแหลมปลายแบนอย่างปลายหอกใช้เจาะหรือไชไม้ให้เป็นรู เช่นไม้ชิงชันไม้มะค่าแก่นไม้มะขาม เช่นใช้หนีบขอบกระบุงตะกร้ากระจาด เช่น เรียกว่า "ชักเลียด" แต่เรียกว่า แต่กระนั้นก็ตาม เมื่อได้ตอกแล้วจึงนำตอกไป "สาน" เริ่มจากการ "จัก" คือการเอามีดผ่าไม้ไผ่หวายหรือวัตถุดิบอื่น ๆ ให้แตกแยกออกจากกันเป็นเส้นบาง ๆ แล้ว "สาน" เป็นเครื่องจักสานประเภทต่างๆให้มีรูปทรงสอดคล้องกับการใช้สอยและขนบนิยมของท้องถิ่น มาขัดกันเริ่มจากการสานอย่าง่ายๆด้วย "ยก" ขึ้นเส้นหนึ่งแล้ว "ข่ม" ลงเส้นหนึ่งสลับกันไปเรียกว่าลายขัดหรือลายหนึ่ง เช่นลายสองลายสาม หรือลายตาเข่งลายดอกพิกุลและลายอื่น ๆ สาขาการศึกษาแขนงพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ ภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสาน (ปู่กับย่าเคยสอนทำตอนเด็ก ๆ ) โดยไปค้นหาที่ Google บ้านยางทองตำบลบางเจ้าฉ่าอำเภอโพธิ์ทองจังหวัดอ่างทอง : อำเภอโพธิ์ทอง การเรียนรู้ต่างๆ (ชูเกียรติ์ลีสุวรรณ, 2535) สะท้อนให้เห็นการเรียนรู้

ผลลัพธ์ (ไทย) 3:

เครื่องมือทำเครื่องจักสานของไทยการทำเครื่องจักสานเป็นหัตถกรรมพื้นบ้านโบราณอย่างหนึ่งที่ทำสืบทอดกันมาช้านานแล้วเครื่องมือที่ใช้ทำเครื่องจักสานก็เป็นเครื่องมือพื้นบ้านเพียงไม่กี่ชิ้นที่ชาวบ้านมักทำขึ้นใช้เองได้แก่
หัวข้อ
-
-
- มีดเหล็กหมาดคีมไม้

เครื่องมือสำหรับแปรรูปวัตถุดิบจากธรรมชาติมีดมาเป็นวัสดุสำหรับทำเครื่องจักสานมีดที่ใช้กันทั่วไปเป็นมีดเหล็กกล้าเนื้อแกร่งคอนโด๒ชนิดความ
มีดสำหรับผ่าและตัดมักเป็นมีดขนาดใหญ่สันหนาเช่นมีดโต้หรือมีดอีโต้ใช้ตัดและผ่าไม้ไผ่หวายหรือไม้อื่นๆที่จะใช้ทำเครื่องจักสานให้มีขนาดตามต้องการก่อนที่จะนำไปเหลาจักเป็นตอกหรือเป็นเส้นต่อไป
มีดตอกมีดชนิดนี้มีประโยชน์ใช้สอยตามชื่อคือใช้สำหรับจักตอกหรือเหลาหวายเป็นมีดปลายเรียวแหลมปลายและด้ามงอนส่วนมากตัวมีดจะสั้นกว่าด้ามเพราะในการจักหรือเหลาตอกมีดชนิดนี้จะมีสันบางเพื่อให้จักได้ดีส่วนปลายที่งอนแหลมนั้นจะใช้เจาะหรือคว้านได้ด้วยมีดตอกทั่วไปจะมีรูปร่างคล้ายคลึงกันดังกล่าวแล้ว



เหล็กปลายแหลมเหล็กหมาดใช้สำหรับเจาะไชงัดแงะคอนโด๒ชนิดคือ
เหล็กหมาดปลายแหลมเป็นเหล็กปลายกลมแหลมมีด้ามทำด้วยไม้ใช้สำหรับไชหรือแกะมักทำด้วยเหล็กก้านร่มหรือซี่ลวดรถจักรยานฝนปลายให้แหลมใช้ไชหรือแงะเครื่องจักสานเพื่อร้อยหวายผูกโครงสร้างผูกขอบหรือเจาะหูกระบุงเป็นต้น
เหล็กหมาดปลายหอกเป็นเหล็กแหลมปลายแบนอย่างปลายหอกใช้เจาะหรือไชไม้ให้เป็นรูมักใช้เจาะรูเครื่องจักสานเมื่อต้องการผูกหวายเสริมโครงสร้างให้แข็งแรง


คีมไม้คีมไม้เป็นเครื่องมือจำเป็นในการทำเครื่องจักสานรูปร่างคล้ายคีมทั่วไปแต่มีขนาดใหญ่และทำด้วยไม้เนื้อแข็งเช่นไม้ชิงชันไม้มะค่าแก่นไม้มะขามคีมจะใช้หนีบปากภาชนะจักสานเพื่อเข้าขอบเช่นกระจาดขณะเข้าขอบปากเพื่อผูกหวายที่ขอบให้แน่นคีมจะช่วยให้ช่างจักสานเข้าขอบภาชนะจักสานได้สะดวกโดยไม่ต้องใช้ผู้ช่วย
นอกจากเครื่องมือสำคัญในการทำเครื่องจักสานดังกล่าวแล้วการทำเครื่องจักสานยังอาจจะมีเครื่องมืออย่างอื่นอีกทั้งนี้ขึ้นอยู่กับวัสดุที่นำมาทำเครื่องจักสานเช่นการเหลาหวายที่จักเป็นเส้นแล้วให้เรียบเสมอกันมาเจาะรูให้มีขนาดต่างกันจากรูใหญ่ไปเล็กแล้วสอดเส้นหวายเข้าไปในรูแล้วชักผ่านออกไปความคมของสังกะสีจะครูดให้ผิวเส้นหวายเรียบและมีขนาดเสมอกันเรียกว่า " ชักเลียด "การทำเครื่องจักสานย่านลิเภาก็ใช้เครื่องมือชนิดเดียวกันนี้แต่เรียกว่า " ชักแป้น " นอกจากเครื่องมือเหล่านี้แล้วช่างจักสานบางท้องถิ่นอาจจะมีเครื่องมือพิเศษเฉพาะตัวแตกต่างกันไปอีกก็ได้ช่วยให้จักและเหลาตอกได้รวดเร็วขึ้นแต่กระนั้นก็ตามตอกที่จักและเหลาด้วยมือจะเรียบและประณีตกว่าเมื่อได้ตอกแล้วจึงนำตอกไป " สาน "แล้วสานเป็นภาชนะเครื่องมือเครื่องใช้ต่างๆเป็นขั้นตอนสำคัญคนไทยจึงเรียกหัตถกรรมที่ทำขึ้นด้วยวิธีการนี้ว่า " เครื่องจักสาน "
การทำเครื่องจักสานของไทยก็ทำขึ้นตามกระบวนการดังกล่าวเริ่มจากการ " จัก " คือการเอามีดผ่าไม้ไผ่หวายหรือวัตถุดิบอื่นๆให้แตกแยกออกจากกันเป็นเส้นบางๆแล้ว " สาน " เป็นเครื่องจักสานประเภทต่างๆและขนบนิยมของท้องถิ่นการใช้เส้นตอกหรือวัสดุที่มีลักษณะเป็นเส้นอื่นๆมาขัดกันเริ่มจากการสานอย่าง่ายๆด้วย " ยก " ขึ้นเส้นหนึ่งแล้ว " ข่ม " ลงเส้นหนึ่งสลับกันไปเรียกว่าลายขัดหรือลายหนึ่งเช่นลายสองลายสามจนถึงลายที่มีลักษณะพิเศษออกไปอย่างลายเฉลวค็อคลายตาเข่งลายดอกพิกุลและลายอื่นๆที่ช่วยให้เครื่องจักสานมีความสวยงามควบคู่กับประโยชน์ใช้สอย



พอดีได้มีโอกาสศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น ( ภาคกลาง ) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาในรายวิชาการจัดการความรู้และการเสริมสร้างภูมิปัญญาดั้งเดิมซึ่งดิฉันเป็นนิสิตปรัชญาดุษฎีบัณฑิตสาขาการศึกษามหาวิทยาลัยนเรศวร
สิ่งแรกที่ตัวเองคิดถึงอยากจะศึกษาก็คือภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสาน ( ปู่กับย่าเคยสอนทำตอนเด็กๆ ) โดยไปค้นหาที่ Google จึงได้มีโอกาสรู้จักชุมชนบางเจ้าฉ่าบ้านยางทองตำบลบางเจ้าฉ่าอำเภอโพธิ์ทองถือว่าเป็นความโชคดีที่ได้มีโอกาสไปศึกษาชุมชนแห่งนี้
ภูมิปัญญาท้องถิ่นกรณีศึกษากระบวนการถ่ายทอดความรู้หัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่าอำเภอโพธิ์ทองจังหวัดอ่างทองความเป็นมาของปัญหา

:หัตถกรรมเครื่องจักสานเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนบางเจ้าฉ่าที่สำคัญยิ่งต่อการดำรงชีวิตตั้งแต่อดีตตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงปัจจุบันที่ใช้ภูมิปัญญาสามารถนำสิ่งที่มีอยู่ในชุมชนมาประยุกต์ทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวันซึ่งมีประโยชน์ในการดำรงชีวิต
จะเห็นได้ว่าหัตถกรรมเครื่องจักสานมีมานานแล้วและได้มีการพัฒนามาตลอดเวลาโดยอาศัยการถ่ายทอดความรู้จากคนรุ่นหนึ่งไปสู่คนอีกรุ่นหนึ่งการเรียนรู้ต่างๆอาศัยวิธีการฝึกหัดและบอกเล่าซึ่งไม่เป็นระบบในการบันทึก ( ลีสุวรรณชูเกียรติ์ ,2535 ) สะท้อนให้เห็นการเรียนรู้ความรู้ที่สะสมที่สืบทอดกันมาจากอดีตมาถึงปัจจุบันหรือที่เรียกกันว่าภูมิปัญญาท้องถิ่นจากเหตุผลที่กล่าวมาข้างต้นผู้วิจัยจึงสนใจทำการศึกษากระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญาหัตถกรรมเครื่องจักสานชุมชนบางเจ้าฉ่าซึ่งมีความสำคัญยิ่งที่จะให้ภูมิปัญญาท้องถิ่นหัตถกรรมเคร