- โครงการตามพระราชประสงค์
หมายถึง โครงการซึ่งทรงศึกษาทดลองปฏิบัติเป็นส่วนพระองค์ ทรงศึกษาหารือ กับผู้เชี่ยวชาญในงาน ทรงแสวงหาวิธีทดลองปฏิบัติ ทรงพัฒนาส่งเสริมแก้ไขดัดแปลง วิธีการระยะเวลาหนึ่ง เพื่อดูแลผลผลิตทั้งในพระราชฐานและนอกพระราชฐาน ซึ่งต้องทรงใช้พระราชทรัพย์
์ส่วนพระองค์ในการดำเนินงาน ทดลองจนกว่าจะเกิดผลดี ต่อมาเมื่อทรงแน่พระราชหฤทัย
ว่าโครงการนั้น ๆ ได้ผลดี เป็นประโยชน์แก่ประชาชน อย่างแท้จริง
จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม
ให้รัฐบาลเข้ามารับงานต่อในภายหลัง
- โครงการหลวง พระองค์ทรงเจาะจงดำเนินการพัฒนา และบำรุงรักษาต้นน้ำลำธาร
ในบริเวณป่าเขา ในภาคเหนือ เพื่อบรรเทาอุทกภัยในที่ลุ่มข้างล่าง ด้วยเหตุที่พื้นที่เหล่านี้
เป็นเขตแดนชาวไทยภูเขา จึงทรงมีโอกาสพัฒนาชาวเขา ชาวดอย ให้อยู่ดี กินดี
ให้เลิกการปลูกฝิ่น ด้วยเป็นการผิดกฏหมาย เลิกการตัดไม้ทำลายป่าทำไร่เลื่อนลอย
และเลิก การค้าไม้เถื่อน ของเถื่อน อาวุธยุทโธปกรณ์นอกกฏหมาย ทรงพัฒนาช่วยเหลือ
ให้ปลูก พืชหมุนเวียนที่มีคุณค่าสูง ขนส่งง่าย ปลูกข้าวไร่ และเลี้ยงสัตว์ไว้เพื่อบริโภค
รวมคุณค่า ผลผลิต แล้วให้ได้คุ้มค่าแทนการปลูกฝิ่น ทั้ง ๆ ที่งานของโครงการนี้
จะกินเวลา ยาวนาน กว่าจะเกิดผล ก็เป็นเวลานานนับสิบปี การดำเนินงานจะยากลำบากสักเพียงใด ก็มิได้ ทรงท้อถอย การพัฒนาค่อย ๆ ได้ผลดีขึ้น ชาวเขา ชาวดอยจึงมีความจงรักภักดี
เรียกพระ องค์ว่า "พ่อหลวง" และเรียกสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรม ราชินีนาถว่า
"แม่หลวง" โครงการของทั้งสองพระองค์ จึงเรียกว่า "โครงการหลวง