ระบบและอวัยวะที่เกี่ยวข้อง :
เส้นประสาท ระบบประสาทวิทยา
อาการที่เกี่ยวข้อง :
ชาปลายมือปลายเท้า แขนขาอ่อนแรง
โรคเส้นประสาทคืออะไร?
หลายคนคงเคยมีอาการชา หรือมีความรู้สึกผิดปกติไปจากเดิมในบริเวณ มือ แขน ขา ใบ หน้า เมื่อไปพบแพทย์ แพทย์บอกว่าเป็นปลายประสาทอักเสบ (Peripheral neuritis หรือ Peri pheral neuropathy หรือ Peripheral nerve disorder) เส้นประสาทถูกกดทับ เป็นต้น เกิดความกลัวว่าตนเองจะเป็นอัมพาตหรือไม่ เราจึงต้องมาเรียนรู้ว่าเส้นประสาทอักเสบ คืออะไร
เส้นประสาทของเราก็เปรียบเสมือนสายไฟฟ้า กล่าวคือ การทำงานของอวัยวะต่างๆในร่างกายเรานั้น จะมีสมองเป็นศูนย์ควบคุมสั่งการทั้งสิ้น รวมทั้งเป็นเหมือนโรงงานผลิตกระแสไฟ ฟ้าที่สำคัญที่สุด โดยสมองส่วนต่างๆจะมีหน้าที่แตกต่างกันไปในการสั่งการควบคุมอวัยวะต่างๆ เมื่อสมอง (Brain) สั่งการลงมาโดยคำสั่งนั้นจะวิ่งผ่านมาถึงอวัยวะต่างๆได้นั้น ต้องผ่านลงมาที่ไขสันหลัง (Spinal cord) ซึ่งก็เปรียบเสมือนสายไฟฟ้าแรงสูง หรือสายเมนหลัก เมื่อกระแสไฟ ฟ้าผ่านจากไขสันหลังก็จะวิ่งผ่านไปสู่เส้นประสาท ซึ่งก็เปรียบเสมือนสายไฟฟ้าในบ้านเรา ผ่านไปยังอุปกรณ์เครื่องใช้ไฟฟ้าต่างๆ ก็คือ อวัยวะต่างๆของตัวเรา เมื่อไฟฟ้าครบวงจรก็มีการใช้งานได้
เส้นประสาทของเรานั้น ทำหน้าที่ทั้งควบคุมด้านกำลังของกล้ามเนื้อและความรู้สึกเจ็บ ปวด แสบร้อน การสั่นสะเทือน การขยับของข้อต่อต่างๆ ดังนั้น ถ้ามีความผิดปกติของเส้นประ สาท เราก็จะมีอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรง อาการชา หรือ เจ็บปวดผิดปกติได้
เส้นประสาทมีกี่ชนิด?
การแบ่งชนิดของเส้นประสาท มีหลายแบบ ในที่นี้ขอแบ่งเป็น 2 แบบ ต่อไปนี้
เส้นประสาทสมอง (Cranial nerve เรียกย่อว่า CN) หมายถึง เส้นประสาทที่มีส่วนต่อ มาจากสมองโดยตรง ไม่ได้ผ่านมาตามไขสันหลัง มีทั้งหมด 12 คู่ซ้ายขวา ได้แก่
คู่ที่ 1 ทำหน้าที่ดมกลิ่น
คู่ที่ 2 การมองเห็น
คู่ที่ 3,4,6 การกลอกตา
คู่ที่ 5 รับความรู้สึกบริเวณใบหน้า
คู่ที่ 7 ควบคุมกำลังกล้ามเนื้อใบหน้า
คู่ที่ 8 เกี่ยวกับการได้ยิน การทรงตัว
คู่ที่ 9,10 เกี่ยวกับการกลืนอาหาร และการออกเสียง/ควบคุมสายเสียง
คู่ที่ 11 ควบคุมกล้ามเนื้อบริเวณคอ ไหล่
และคู่ที่ 12 ควบคุมกล้ามเนื้อลิ้น
เส้นประสาททั่วไป (Nerve) หมายถึง เส้นประสาทที่ต่อมาจากไขสันหลัง นำคำสั่งมาตามกล้ามเนื้อส่วนต่างๆของร่างกาย โดยเส้นประสาทเหล่านี้มีหลายส่วน เช่น รากประสาท (Nerve root) หมายถึง เส้นประสาทที่ออกมาจากไขสันหลังโดยตรง ต่อจากนั้นรากประสาทอาจมารวมเป็นกลุ่มของรากประสาท และต่อจากนั้นก็เป็นเส้นประสาทส่วนปลาย (Peripheral nerve) เพื่อไปเลี้ยงกล้ามเนื้อหรืออวัยวะส่วนต่างๆ
สาเหตุความผิดปกติหรือโรคของเส้นประสาทมีอะไรบ้าง?
สาเหตุของความผิดปกติหรือโรคนั้นมีมากมาย เช่น
ความผิดปกติแต่กำเนิด ซึ่งพบได้ไม่บ่อย
การกดทับเส้นประสาท เช่น กดทับจากหมอนรองกระดูก (ปวดหลังจากโรคหมอนรองกระดูกสันหลัง) การนอนกดทับเส้นประสาท หรือการกดทับจากก้อนเนื้องอก
การติดเชื้อ เช่น เชื้อวัณโรค
การขาดเลือดมาเลี้ยง
มีโรคเรื้อรังต่างๆ เช่น โรคเบาหวาน ภาวะไตวาย เป็นต้น
ใครมีปัจจัยเสี่ยงที่จะเกิดโรคเส้นประสาท?
ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคเส้นประสาท ได้แก่
พันธุกรรม กรณีเป็นโรคเส้นประสาทแต่กำเนิด
ประวัติการติดเชื้อไวรัส และการฉีดวัคซีน เช่น กรณีเป็นโรครากประสาทอักเสบแบบเฉียบพลันทั้งตัว (Guillain Barre’ syndrome: GBS, กลุ่มอาการจีบีเอส กลุ่มอาการกิลแลง-บาร์เร)
มีระดับน้ำตาลในเลือดที่สูง กรณีโรคเส้นประสาทที่เกิดจากโรคเบาหวาน
การทำงานที่ต้องใช้ข้อมือมากๆ
โรคเส้นประสาทบริเวณข้อมือถูกกดทับ (Carpal tunnel syndrome)
การฟอกเลือดรักษาโรคไต (อ่านเพิ่มเติมในบทความเรื่อง การล้างไต การบำบัดทด แทนไต)
อาการอะไรที่บอกว่าเป็นโรคเส้นประสาท?
อาการของโรคเส้นประสาทที่พบบ่อย คือ มึน ชา อ่อนแรง ในบริเวณ นิ้วมือ แขน เท้า ขา มักเป็นที่ส่วนปลายของ แขน ขา มากกว่าส่วนของสะโพก ไหล่ บางครั้งอาจมีอาการ ปวดแสบ ปวดร้อน เหมือนโดนพริก หรือคล้ายไฟไหม้ น้ำร้อนลวก หรือเหมือนมีตัวแมลงมาไต่ เป็นต้น และกรณีเป็นโรคของเส้นประสาทสมอง ก็จะสูญเสียหน้าที่ของเส้นประสาทสมองคู่นั้นๆ เช่น ปากเบี้ยว หลับตาไม่สนิท เป็นต้น
มีอาการอย่างไรจึงควรไปพบแพทย์?
ถ้าผู้ป่วยมีอาการต่างๆดังกล่าวในหัวข้อ อาการ โดยเฉพาะ เมื่อมีกล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือถ้ากังวลใจ ก็ควรมาพบแพทย์ เพราะการรักษาที่รวดเร็วก่อนที่โรคจะมีอาการรุนแรงนั้น ผู้ป่วยมีโอกาสรักษาให้หายได้ดีกว่าการมาพบแพทย์ล่าช้า และเป็นมากแล้ว ทั้งนี้ อาการของโรคเส้นประสาทส่วนใหญ่จะเริ่มด้วยอาการชาบริเวณปลายมือ ปลายเท้า และมือ เท้า อ่อนแรงในเวลาต่อมา
โรคเส้นประสาทอะไรที่พบบ่อย?
ในที่นี้ขอยกตัวอย่างโรคเส้นประสาทที่พบบ่อย 3 โรค คือ
โรคเส้นประสาทจากโรคเบาหวาน
โรคเส้นประสาทถูกกดทับบริเวณข้อมือ
โรคเส้นประสาทสมองคู่ที่ 7 อักเสบ (โรคอัมพาตเบลล์)
โรคเส้นประสาทจากโรคเบาหวาน คือ โรคเส้นประสาทที่มีสาเหตุจากโรคเบา หวาน มักพบในผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่รักษาได้ด้วยยาชนิดทานซึ่งเป็นมานานมากกว่า 10 ปี ส่วนผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อยาทานต้องใช้ยาฉีดตั้งแต่เริ่มรักษานั้น พบได้ในทุกระยะของโรค เบาหวาน ส่วนใหญ่ผู้ป่วยมีอาการชา ปลายเท้าก่อน ต่อมาอาการชาจะค่อยๆเป็นมากขึ้น ทีละเล็กทีละน้อย ค่อยๆเป็นที่นิ้วมือ มือ ลักษณะอาการชาคล้ายกับการใส่ถุงมือ ถุงเท้า นอกจากอาการชา อาจพบปัญหาการทรงตัวหรือเดินในที่มืดลำบาก เพราะผู้ป่วยจะไม่รู้สึกว่านิ้วเท้า หรือเท้านั้นสัมผัสพื้นหรือไม่ จึงส่งผลให้เดินลำบาก ทรงตัวยาก และล้มง่าย
โรคเส้นประสาทจากเบาหวานนั้น พบได้บ่อยในผู้ป่วยที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ไม่ดี ส่งผลให้มีของเสียคั่งในเลือด และของเสียดังกล่าวจะไปทำลายเส้นประสาทให้