พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระเมตตาต่อ พสกนิกรชาวนาไทย ทรงทุ่มเทพระวรกายบำเพ็ญ พระราชกรณียกิจด้าน การพัฒนาข้าวไทย และชีวิตความเป็นอยู่ของชาวนา พระองค์ท่าน จึงทำให้แผ่นดินไทยกลายเป็น "แผ่นดินทอง" ความทุกข์ยากลำบากแปรเปลี่ยนเป็นความสุขสบาย อยู่แบบพอเพียง ตลอดระยะเวลาที่ทรงครองสิริราชสมบัติ ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจต่างๆ เกี่ยวกับข้าวและชาวนามากมาย
“ ข้าวในนา ปลาในน้ำ คำโบราณ ข้าวขอบลานยังอาจหาญเลี้ยงแผ่นดิน”
เมื่อวันที่ 11 สิงหาคม 52 ข้าพเจ้ามีโอกาส ได้ฟังพระราชดำรัสของสมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถ เนื่องในวโรกาสเฉลิมพระชนมพรรษาครบ 77 พรรษา มีใจความสำคัญตอนหนึ่งว่า “ ข้าวเป็นอาหารหลักของคนไทยมาตั้งแต่สมัยกาลนาน ข้าวเป็นอาหารที่ยอดเยี่ยมที่สุด มีประโยชน์เหลือหลาย ...” มีรับสั่งให้คนไทยเห็นประโยชน์และความสำคัญของข้าว
เมื่อข้าพเจ้าได้ฟังกระแสพระราชดำรัสของสมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถ ได้ตระหนักและเห็นความสำคัญของข้าวมากยิ่งขึ้น จึงจะขอนำความรู้เกี่ยวกับข้าวมากล่าวนำดังต่อไปนี้
มนุษย์ค้นพบวิธีปลูกข้าวแบบทำไร่เลื่อนลอย ดังปรากฏหลักฐานในวัฒนธรรมลุงซาน ประเทศจีนและวัฒนธรรมฮัวบิเนียน ประเทศเวียดนาม เมื่อประมาณ 10,000 ปีมาแล้ว ต่อมามนุษย์ค้นพบการทำนาหว่าน ดังปรากฏหลักฐานในวัฒนธรรมยางเชา บริเวณลุ่มแม่น้ำเหลือง ในวัฒนธรรมลุงซาน ประเทศจีนและวัฒนธรรมฮัวบิเนียน ประเทศเวียดนาม เมื่อ 5,000 - 10,000 ปีมาแล้ว ภูมิปัญญาด้านการปลูกข้าวพัฒนาสู่การปักดำ พบหลักฐานในวัฒนธรรมบ้านเชียงประเทศไทย เมื่อไม่ต่ำกว่า 5,000 ปีมาแล้ว ในประเทศไทย
ข้าว” 0ryza Sativa ” เป็นผลิตภัณฑ์อาหารของสังคมเกษตรทุกสังคมในโลก และได้หลอมรวมเป็นวัฒนธรรมการดำรงชีวิต การกินอยู่ ความเชื่อ ของมนุษย์ในประเทศไทยเรา คนไทยนั้นบริโภคข้าวเป็นอาหารหลักในชีวิตประจำวัน จนกลายเป็นวิถีชีวิตของคนไทย เราจะเห็นได้จากการกล่าวทักทายของคนไทยเวลาพบกันว่า “ ไปไหนมา กินข้าวหรือยัง ” ประโยคนี้แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของคนไทยกับข้าวเป็นอย่างดี
ข้าวมีความสำคัญต่ออาชีพเกษตรไทย คนไทยมีความเชื่อในเรื่องพิธีกรรมที่เกี่ยวกับข้าวก็จะเป็นเรื่องราวที่เกี่ยวกับความเชื่อเรื่องแม่โพสพซึ่งเชื่อว่าเป็นเทพีที่คอยดูแลรักษาพืชพันธุ์ ธัญญาหารต่างๆ ให้อุดมสมบูรณ์ แม่โพสพก็เหมือนกับมนุษย์ที่ต้องการความเอาใจใส่เหมือนบุคคลทั่วๆ ไปมนุษย์ต้องคอยดูแลแม่โพสพเหมือนดูแลตัวเอง ต้องมีความกตัญญู ต้องเคารพนับถือ มีกิริยาที่สุภาพเรียบร้อยจะพูดจาหยาบคายหรือพูดเสียงดังไม่ได้ แม่โพสพเป็นคนขวัญอ่อนเพราะถ้าเกิดไม่พอใจจะหนีไปเลยและตามประวัติเคยหนีไปหลายครั้งด้วยความน้อยใจ เวลามีคนพูดเสียงดังพอหนีไปที ก็อดอยากกันเป็นพันปี เพราะฉะนั้นอันนี้ เป็นสิ่งที่ต้องระมัดระวังมาก เวลาติดต่อกับแม่โพสพควรใช้ความสุภาพอ่อนโยน และความกตัญญูกตเวทีอย่างสูงที่สุด
ข้าวเป็นผลผลิตที่สำคัญของประเทศไทย เป็นพืชเศรษฐกิจที่ส่งออกนำรายได้เข้าประเทศเป็นจำนวนมาก ถึงแม้ในสภาวะเศรษฐกิจในปัจจุบันจะเกิดภาวะวิฤตมากมาย และมีหลายประเทศที่หันมาปลูกข้าวและเป็นคู่แข่งสำคัญในการส่งออกข้าว จึงมีหน่วยงานต่างๆที่เกิดจากโครงการพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพื่อพัฒนาพันธุ์ข้าวไทยให้มีคุณภาพทัดเทียมกับข้าวของประเทศอื่น และให้มีการแปรรูปข้าวเป็นสินค้าหลากหลาย เช่น น้ำข้าวกล้อง
ข้าวมีวิตามิน แร่ธาตุและสารอาหารมากมายที่สำคัญต่อร่างกายรวมกว่า 20 ชนิด ข้าวที่เราใช้รับประทานนั้นจะต้องผ่านกรรมวิธีการเอาเปลือกออกโดยการสี แต่ข้าวที่มีคุณค่าทางอาหารที่สุดจะต้องผ่านการสีเล็กน้อยให้เห็นผิวสีน้ำตาล หรือที่เราเรียกว่า ข้าวกล้อง
ฉะนั้นเราชาวไทยทุกคนควรตระหนักถึงความสำคัญของข้าวอยู่เสมอ ว่าข้าวที่เราทานนั้นมีคุณประโยชน์มากมายมหาศาลไม่ใช่เพียงแต่เลี้ยงร่างกายให้เติบโต แต่ข้าวยังหล่อเลี้ยง วิถีชีวิต วัฒนธรรม และความกินดีอยู่ดีของคนในชาติอีกด้วย