ชื่อโครงงาน : รำแม่มด
ระดับ : ระดับช่วงชั้นที่ 4
ผู้จัดทำ : นายศุภศิษฏ์ พลวุธ
นางสาวอารียา ครบอุดม
นายกฤษชนันท์ ฉันท์ทอง
นายเทิดศิลป์ ขวัญเมือง
นายพิชัย เสาตรง
อาจารย์ที่ปรึกษา : นางนารีรัตน์ สุบินดี
สถาบัน : โรงเรียนสวายวิทยาคาร ตำบลสวาย อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์
บทคัดย่อ
งคมวัฒนธรรมของคนอีสานมีระบบวิถีชีวิตที่เกี่ยวโยงสัมพันธ์กับธรรมชาติ และสภาพภูมิประเทศในลักษณะการพึ่งพิงและการเคารพกฎเกณฑ์ของธรรมชาติ หรือภาวะการเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติอย่างกลมกลืน วิถีชีวิตที่เกี่ยวโยงสัมพันธ์กับธรรมชาติและสภาพภูมิประเทศจึงเป็นจุดกำเนิดแห่งวัฒนธรรมที่ยิ่งใหญ่หลายอย่าง วัฒนธรรมที่สะท้อนให้เห็นถึงเอกลักษณ์ของท้องถิ่นและเป็นสื่อที่เชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างคนในสังคมอย่างหนึ่งก็คือ วัฒนธรรม_ความเชื่อความศรัทธาที่เกี่ยวข้องกับพลังที่อยู่เหนือธรรมชาติ เนื่องจากสิ่งที่มนุษย์ไม่รู้ ไม่เข้าใจ ไม่สามารถอธิบายหาเหตุผลได้ด้วยสามัญสำนึกและตรรกะ จึงกลายเป็นการอธิบายหาเหตุผลโดยอาศัยความเชื่อ หรือเหตุผลที่วางอยู่บนพื้นฐานความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับอำนาจเหนือธรรมชาติ การอธิบายปรากฏการณ์หรือเหตุการณ์ตามวิธีการทางความเชื่อกลายมาเป็นพื้นฐานของกฎเกณฑ์ข้อห้าม และแบบแผนปฏิบัติของแต่ละสังคมวัฒนธรรม ความเชื่อของคนในแต่ละท้องถิ่นมักจะมีต้นเหตุมาจากการเกิดปัญหาในการดำรงชีวิต ที่มนุษย์เองไม่สามารถแก้ไขปัญหาได้ เช่นปัญหาภัยพิบัติที่เกิดจากธรรมชาติ ปัญหาโรคภัยไข้เจ็บ ปัญหาเหล่านี้เกินขีดความสามารถที่คนธรรมดาจะแก้ไขได้ จึงเกิดความเชื่อว่ามีอำนาจลึกลับที่อยู่เหนือธรรมชาติบันดาลให้เป็นไปเช่นนั้น โดยมีความเชื่อว่าต้นเหตุเกิดจากอำนาจของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่นับถือ เช่น เทพ ภูตผีปีศาจ วิญญาณ สัตว์ป่า ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ ตลอดจนดิน น้ำ ลม ไฟ ความเชื่อเหล่านี้จึงมีผลต่อการทำพิธีกรรมเพื่อวิงวอนขอความช่วยเหลือโดยเชื่อว่าอำนาจลึกลับเหล่านี้จะปกปักรักษาคุ้มให้ตนปลอดภัยและมีความสุข เมื่อพ้นภัยก็ยินดีแสดงความรู้คุณด้วยการเซ่นสรวงบูชาหรือประกอบพิธีกรรมต่างๆ แต่ละสังคมต่างก็มีความเชื่อที่เป็นแบบฉบับของตนเป็นมรดกสืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน (จารุวรรณ ธรรมวัตร , 2540) ส่วนความเชื่อใดที่ไม่เหมาะสมหรือมีความอ่อนแอก็ย่อมสูญหายหรือยกเลิกไป ความเชื่อในเรื่องของอำนาจลึกลับเหนือธรรมชาติสามารถโยงใยได้หลายมิติในระบบวิถีการดำเนินชีวิตของคนอีสาน เช่น มิติด้านการทำมาหากินและเศรษฐกิจชุมชน มิติด้านความสัมพันธ์และความมั่นคงในสังคม มิติด้านศิลปะ ดนตรีนาฏศิลป์ หัตถกรรม สถาปัตยกรรม จิตรกรรม และประติมากรรม มิติด้านภาษาและวรรณกรรม มิติด้านประเพณี พิธีกรรมและเทศกาล มิติด้านภูมิปัญญาการจัดการทรัพยากร และมิติด้านสุขภาพ วัฒนธรรม_ความเชื่อความศรัทธาที่เกี่ยวข้องกับพลังที่อยู่เหนือธรรมชาติจึงเป็นพลังทางสังคมอย่างหนึ่งที่ช่วยให้โครงสร้างทางสังคมของคนอีสานมีความเหนียวแน่น และคงไว้ซึ่งเอกลักษณ์ทางชาติพันธุ์ของตนเองไว้ได้อย่างงดงาม
พลังที่อยู่เหนือธรรมชาติที่คนอีสานให้ความเคารพนับถือเป็นสิ่งยึดเหนี่ยวจิตใจให้มีความ รู้สึกมั่นคงปลอดภัยและยึดเหนี่ยวความสัมพันธ์ของคนในสังคมมักจะอยู่ในรูปแบบของเรื่องเกี่ยวกับ“ผี” เพราะความเชื่อเรื่อง “ผี” หรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในธรรมชาติเป็นที่มาของการดำเนินชีวิตทั้งของส่วนบุคคลและของชุมชนโดยรวม (HTTP://MCCWEB.AGRI.CMU.AC.TH : 11/12/2548) ความเชื่อเกี่ยวกับผียังเป็นพลังที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการโยงใยยึดเหนี่ยวสายสัมพันธ์ระหว่างเครือญาติทั้งที่เป็นเครือญาติทางสายเลือดและเครือญาติที่อาศัยอยู่ในชุมชนเดียวกัน ผี คือขวัญหรือวิญญาณของคนหรือสัตว์ที่ตายไปแล้ว ชาวอีสานมีความเชื่อว่าผีมีอำนาจให้คุณให้โทษแก่มนุษย์ได้ ผีที่มีอยู่บนโลกจะมีความเกี่ยวเนื่องกับความเป็นอยู่ของมนุษย์ทุกด้าน ชาวอีสานจึงมักจะมีคำสอนที่เกี่ยวข้องกับผีหลายอย่าง และให้มีการปฏิบัติต่อผีที่มีอยู่ในสังคมหรือที่มีการนับถือตามเชื้อสาย ชาติพันธุ์ของตนอย่างต่อเนื่อง หากขาดการปฏิบัติอย่างถูกต้องและสม่ำเสมอก็จะได้รับความเดือดร้อนจากการกระทำของผี ผลที่ได้รับจากการกระทำของผีเกิดขึ้นได้ในระดับชุมชน และระดับบุคคล เช่น เกิดความแห้งแล้ง เกิดโรคระบาด เกิดน้ำท่วม หรือ เกิดการเจ็บไข้ได้ป่วย เป็นต้น แต่ถ้ามีการปฏิบัติอย่างถูกต้องและสม่ำเสมอก็จะได้รับ การคุ้มครองจากผีที่นับถือ ให้ชีวิตมีความสุข ข้าวปลาอาหารสมบูรณ์ สุขภาพร่างกายแข็งแรง เป็นต้น