การให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำ
[ intravenous therapy and transfusion ]
วัตถุประสงค์ของการให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำ
1.รักษาภาวะสมดุลของน้ำและสารน้ำในร่างกาย
2.ให้สารอาหาร วิตามิน และเป็นแหล่งพลังงานแก่ผู้ป่วยที่ไม่สามารถรับประทานอาหารทางปากได้
3.รักษาภาวะสมดุลของความเป็นกรด-ด่างในร่างกาย
4.รักษาภาวะสมดุลและปริมาตรของเลือดและส่วนประกอบของเลือด
5.ให้ยาฉีดบางชนิดเข้าทางหลอดเลือดดำ
ชนิดของการให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำ
การให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำแบ่งออกเป็น 3 ชนิด
1. การให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำส่วนปลาย( peripheral intravenous infusion )
2. การให้สารน้ำและสารละลายทางหลอดเลือดดำใหญ่( central venous therapy )
3.การให้สารน้ำและสารละลายทางหลอดเลือดดำใหญ่ผ่านอุปกรณ์ที่ฝังไว้ใต้ผิวหนัง
( implanted vascular access device or venousport )
สารน้ำที่ให้ทางหลอดเลือดดำทุกชนิด ประกอบด้าน ตัวถูกละลาย รวมทั้งอิเล็กโตไรต์ หรือส่วนประกอบที่ไม่ใช่ไอออน เช่น ยูเรีย กลูโคส แบ่งออกตามความเข็มข้นได้ 3 ชนิดดังนี้
1. สารละลายไอโซโทนิก ( isotonic solution )
จะมีความเข้มข้นเท่ากันน้ำนอกเซลล์(extracellular fluid)ซึ่งมีออสโมลาริตี้ระหว่าง 280-310 m0sm/l เมื่อให้ทางหลอดเลือดดำจะไม่มีการเคลื่อนที่ของน้ำ เข้าหรือออกจากเซลล์ ฉะนั้นการให้สารน้ำชนิด isotonic จึงช่วยเพิ่มปริมาตรของน้ำที่อยู่นอกเซลล์
2. สารละลายไฮโปโทนิก( hypotonic solution )
ออสโมลาริตี้ น้อยกว่า 280 m0sm/l ซึ่งค่า osmolarityน้อยกว่าน้ำนอกเซลล์ เป็นสารน้ำที่มีโมเลกุลอิสระของน้ำมากกว่าในเซลล์ จึงทำให้เกิดการเคลื่อนของน้ำเข้าสู่เซลล์ ฉะนั้นการให้สารน้ำชนิดนี้ต้องให้อย่างช้าๆ เพื่อป้องการลบกวนของเซลล์
3. สารละลายไฮเปอร์โทนิก( hypertonic solution )
เป็นสารน้ำที่มีค่าออสโมลาริตี้ มากกว่า 310 m0sm/l ซึ่งมีมากกว่าออสโมลาริตี้ของน้ำนอกเซลล์ สารน้ำอันนี้มีโมเลกุลอิสระของน้ำน้อยกว่าน้ำในเซลล์ และจะทำให้เกิดการดึงน้ำจากเซลล์สู่ระบบการไหลเวียน
ชนิดของการให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำ
แบ่งออกเป็น 3 ชนิดใหญ่
1. การให้สารน้ำทางหลออดเลือดดำส่วนปลาย (Peripheral intravenous infusion)
เป็นการให้สารน้ำหรือของเหลวทางหลอดเลือดดำที่อยู่ในชั้นตื้นๆของผิวหนังหรือหลอดเลือดดำที่อยู่ในสวนปลายของแขนและขา โดยเฉพาะผู้ป่วยที่ต้องงดอาหารและน้ำดื่มเพื่อเตรียมผ่าตัด ผู้ป่วยที่จำเป็นต้องให้ยาทางหลอดเลือดดำ โดยเฉพาะการให้ยาที่ผสมเจือจางและหยดเข้าทางหลอดเลือดดำช้าๆ รวมทั้งการให้เลือดและส่วนประกอบของเลือด
Heparin lock หรือ Saline lock เป็นการแทงเข็มให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำส่วนปลายและคาเข็มที่หล่อด้วยสารต้านการแข็งตัวของเลือด(Heparin) เจือจาง (Heparin : 0.9 % NSS=1:100)² ไว้เพื่อวัตถุประสงค์ในการให้สารละลายและยาเข้าทางหลอดเลือดดำเป็นครั้งเป็นคราว
Piggyback IV Administration เป็นการให้สารน้ำขวดที่ 2 ซึ่งมีขนาดบรรจุ 25 – 250 มล.² ต่รอเข้ากับชุดให้สารน้ำขวดแรก วัตถุประสงค์เพื่อให้ยาหยดเข้าทางหลอดเลือดดำช้าๆ ขณะที่สารน้ำใน Piggyback set หยด สารน้ำที่ที่ให้อยู่ก่อนจะหยุดไหลชั่วคราว จนกว่าสารน้ำใน Piggyback หมด สารน้ำในขวดหลักก็จะไหลต่อ
2. การให้สารน้ำและสารละลายทางหลอดเลือดดำใหญ่ (Central venous therapy)
เป็นการให้สารน้ำหรือของเหลวทาง central line ทางหลอดเลือดดำใหญ่ๆ ได้แก่ Subclavian vien,Internal & External jugular viens , Right &Left Nominate veins ซึ่งจะให้ในผู้ป่วยที่ไม่สามารถรับประทานอาหารทางปาก หรือรับประทานอาหารทางปากได้ไม่เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย
3. การให้สารน้ำและสารละลายทางหลอดเลือดดำใหญ่ผ่านอุปกรณ์ที่ฝังไว้ใต้ผิวหนัง (Implanted vascular
access device หรือ Venous port)
เป็นการฝังอุปกรณ์ที่ใช้ในการให้ของเหลวทางหลอดเลือดดำไว้ใต้ผิวหนัง โดยที่ปลายสายสอดผ่านเข้าหลอดเลือดดำใหญ่ เช่น Subclavian vien , Right &Left Nominate veins แก่ผู้ป่วยที่จำเป็นต้องให้สารละลายทางหลอดเลือดดำเป็นระยะๆ และไม่สามารถให้สารน้ำและสารละลายทางหลอดเลือดดำส่วนปลายได้ เช่น ในผู้ป่วยโรคเลือดเรื้อรัง จำเป็นต้องได้รับการรักษาด้วยเคมีบำบัด หรือให้เลือดและส่วนประกอบของเลือดเป็นระยะๆ
นิดของสารน้ำที่ให้ทางหลอดเลือดดำ
สารน้ำที่ให้ทางหลอดเลือดดำทุกชนิดประกอบด้วย ตัวถูกละลาย รวมทั้งอิเล็กโทรไรต์ หรือ ส่วนประกอบที่ไม่ใช่อิออน เช่น ยูเรีย กลูโคส แบ่งตามความเข้มข้น ได้เป็น 3 ชนิด ดังนี้
1. สารละลายไอโซนิค (Isotonic solution)
2. สารละลายไฮโปโทนิค (Hypotonic solution)
3. สารละลายไฮเปอร์โทนิค ( Hypertonic solution)
หลักการเลือกตำแหน่งของหลอดเลือดดำที่จะแทงเข็มให้สารน้ำ
พยาบาลผู้เตรียมให้สารน้ำจะต้องพิจารณาเลือกตำแหน่งของหลอดเลือดดำที่จะแทงเข็มให้สารน้ำ โดยมีหลีกการดังต่อไปนี้
1. เลือกหลอดเลือดดำของแขนข้างที่ผู้ป่วยไม่ถนัดก่อน เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถใช้แขนข้างที่ถนัดทำกิจวัตรต่างๆไดด้วยตนเอง
2. ให้เริ่มต้นแทงเข็มที่ให้สารน้ำที่หลอดเลือดดำส่วนปลายของแขนก่อน เพื่อให้หลอดเลือดดำส่วนที่ถัดเข้ามาสามารถใช้งานได้อีก
3. หลีกเลี่ยงการแทงเข็มให้สารน้ำที่หลอดเลือดดำของแขนข้างที่ผ่าตัดโดยเฉพาะบริเวณรักแร้ของแขนข้างนั้น
4. ถ้าจำเป็นต้องผูกยึดแขนและขา ให้หลีกเลี่ยงการแทงเข็มให้สารน้ำ
5. หลีกเลี่ยงการแทงเข็มบริเวณข้อพับต่างๆ เพราะจะทำให้หลอดเลือดแตกทะลุง่าย หรือถ้าจำเป็นต้องแทงบริเวณข้อพับให้ใช้ไม้ดามป้องกันการงอพับ
ตำแหน่งของหลอดเลือดดำที่จะแทงเข็มให้สารน้ำ (Venipuncture Site)
ตำแหน่งของหลอดเลือดดำที่จะแทงเข็มให้สารน้ำ ได้แก่ หลอดเลือดดำเส้นใหญ่ๆ ส่วนปลายของมือและเท้า และที่หนังศีรษะ (scalp) ในผู้ป่วยเด็กเล็ก
อุปกรณ์ที่ใช้ในการให้สารน้ำ
o ขวดสารน้ำ
o ชุดให้สารน้ำ (IV Administration set)
o เข็มที่ใช้แทงเข้าหลอดเลือดดำส่วนปลาย (Peripheral insertion devices)
o อุปกรณ์อื่นๆ เช่น เสาแขวนขวดให้สารน้ำ ยางรัดแขน (tourniguet) แผ่นโปร่งใสปิดตำแหน่งที่แทงเข็ม (transparent dressing) หรือก๊อซปลอดเชื้อ ไม้รองแขน พลาสเตอร์ สำลีปลอดเชื้อ แอลกอฮอร์ 70% ถุงมือสะอาด อุปกรณ์เสริมกรณีจำเป็น ได้แก่ ที่ต่อ 3 ทาง และสายต่อขยาย (extention tube)